به گزارش مشرق، دارد یکسال از روزهایی که کرونا تمام ساخت تعلیم و تربیت را متاثر کرد می گذرد و هنوز آموزش و پرورش به صورت جدی به موضوع رفع چالش های تربیتی و آسیب های دانش آموزی در دوران کرونا ورود نکرده است. عملاً با آنکه در آموزش و پرورش دفتری برای مشاوره و آسیب های اجتماعی وجود دارد، خروجی آن مشخص نیست. مشاوران مدارس خود گلایه دارند از بلاتکلیفی هایشان، عدم دسترسی هایشان به دانش آموزان و هشدار می دهند برای شدت گرفتن مشکلات روحی و آسیب های دوران کودکی و نوجوانی.

بیشتر بخوانید:

«عدالت آموزشی» زمینه‌ساز «عدالت اجتماعی»

محمد رجایی روان شناس و مشاور تحصیلی که سالهاست با دانش آموزان سر و کار دارد، در خصوص آسیب هایی که این روزها عدم دسترسی راحت دانش آموزان و اولیا به مشاوران مدارس فراهم می کند، گفت: آنچه مسلم است کرونا یک چالش جدی را در خصوص بحث مشاوره و رسیدگی به آسیب ها در سطح دانش آموزی به رخ کشید. این آسیب را چه از منظر تحلیلی نگاه کنیم و چه سایر آسیب ها، مشخص می کند که نقش و جایگاه مشاوران در آموزش و پرورش به یک بازتعریف اساسی نیاز دارد.

معلم در مقطع ابتدایی همه توان نیست

وی ادامه داد: در آموزش و پرورش عملاً مشاوران در پایه های ابتدایی فعال نیستند. این نقش به عهده معلمان ابتدایی سپرده شده است. همانطور که سایر فعالیت های تخصصی هم به معلمان ابتدایی سپرده می شود مثل بحث ورزش و تربیت بدنی. موضوع این است که در دوران ابتدایی آموزش و پرورش می گوید یک معلم است و ۲۰ تا ۴۰ دانش آموز که از مدرسه غیردولتی تا دولتی این تعداد متغیر است و این معلم باید هم مسئول آموزش و یادگیری این دانش آموز باشد آن هم در سال های ابتدایی که او تازه با امر آموزش رو به رو می شود، هم معلم مسئول تربیت اوست، هم مسئول پرورش جسم او و هم باید از روان این بچه مراقبت کند. این در حالی است که معلمان ما در عمل برای چنین مسئولیت های گوناگونی آماده نمی شوند. نه معلمی که از دانشگاه فرهنگیان می آید و نه معلمی که با آزمون استخدامی جذب می شود و نه معلم حق التدریس و...

بیشتر بخوانید:

درهای مدارس به روی دانش‌آموزان باز شد

به گفته این مشاور اساس نگاه آموزش و پرورش به فلسفه نگاه تخصصی به معلمان اشتباه است. وی ادامه داد: در فلسفه تعلیم و تربیت این مورد قبول است که یک معلم آن هم در دوره ابتدایی در واقع هم الگو و هم راهبر کل فرایند تعلیم و تربیت است اما این به معنای همه چیز دانی یک معلم نیست. خصوصاً در مواردی که بحث بسیار تخصصی می شود معلم ابتدایی باید بتواند آشنایی کلی با بحث های آسیب و اهمیت فعالیت جسمانی و انواع اختلالات کودکی آشنا باشد تا بتواند به موقع به والدین یا مسئولان مدرسه هشدار بدهند برای مداخله نه اینکه صفر تا صد مسئولیت همه چیز را به او بسپاریم.

وی بیان کرد: خلاء جدی بعدی در دوره متوسطه اول است. جاییکه اتفاقاً مشاوران حضور پر رنگی دارند چون در پایه نهم بچه ها باید استعداد یابی و هدایت تحصیلی شوند اما موضوع و چالش جدی همین است که تعریف از مشاور در آموزش و پرورش به محدوده مشاوره تحصیلی خلاصه می شود انگار. یعنی اصل موضوع انگار هدایت بچه ها به سمت متوسطه دوم و بور از چالش انتخاب رشته تحصیلی است که تازه آن هم به دلایل متعدد درست اجرا نمی شود.

مشاوره در سطح مدرسه فدای هدایت تحصیلی می شود

رجایی اظهار کرد: خود بحث هدایت تحصیلی با مشکلاتی رو به روست و همه مشاوران مدرسه بارها این موارد را گوشزد کرده اند. از سنجش های رغبت تا بی اهمیت بودن نظر مشاوران در شناسایی استعدادها تا نظر خود دانش آموز برای بیان خواسته اش و در نهایت باز هم نمره است که تکلیف دانش آموز را روشن می کند و انگار مشاوران در طول سه سال اگر هم بخواهند بذری را بکارند نمی توانند به درستی به بار بنشانند. از سوی دیگر واقعاً چه تعداد از مشاوران مدارس که برخی از آنها در رشته روان شناسی و برخی در رشته مشاوره تحصیل کرده اند، آنقدر کاربلد هستند که با انواه چالش های روحی دانش آموزانی که بین کودکی و نوجوانی هستند آشنا باشند، نشانه ها را دریافت کنند و بدانند چگونه باید مداخله کنند یا چگونه ارجاع بدهند. چقدر در طول سال برای مشاوران کلاس ها و کارگاه های به روز رسانی دانش برپا می شود و اساساً کارگاهی اگر هم برگزار شود چقدر کاربردی است.

مشاوران وقتی در مدرسه حضور هم داشتند و محل ارجاع می توانستند باشند باز هم به وظیفه فردی اشان بر می گشت که چقدر مسائل دانش آموزی را دنبال کنند. ما در سطح مدارس مشاوران خلاق کم داریم. حالا بگذریم که اساساً مشاور کم داریم. به متوسطه دوم که می رسیم و شاید دوران بحرانی تری برای بچه هایمان است که دیگر این خلاء بیشتر خود را نشان می دهد. بچه هایی که در معرض انواع آسیب ها هستند به مشاوران دسترسی کمی دارند

وی بیان کرد: موضوع زیاد است. مشاوران وقتی در مدرسه حضور هم داشتند و محل ارجاع می توانستند باشند باز هم به وظیفه فردی اشان بر می گشت که چقدر مسائل دانش آموزی را دنبال کنند. ما در سطح مدارس مشاوران خلاق کم داریم. حالا بگذریم که اساساً مشاور کم داریم. به متوسطه دوم که می رسیم و شاید دوران بحرانی تری برای بچه هایمان است که دیگر این خلاء بیشتر خود را نشان می دهد. بچه هایی که در معرض انواع آسیب ها هستند به مشاوران دسترسی کمی دارند. بچه هایی که در معرض انواع آسیب ها هستند با استرس ادامه تحصیل رو به رو می شوند و چالش هایشان با بزرگترها آغاز می شود و.... عملاً بی پناه هستند چون در این مقطع یا مشاوری نیست یا اگر باشد هم دیگر باید واقعاً یک فرد متخصص و کاربلد باشد نه کسی که صرفاً یک لیسانس گرفته و جذب آموزش و پرورش شده است.

این مشاور در خصوص پیچیدگی این اوضاع در دوران کرونا گفت: به کرونا و تعطیلی مدارس که رسیدیم دو اتفاق افتاد. یکی اینکه خود دوری از همسالان، و مدرسه، در خانه ماندن، آموزش مجازی و قدرت انتقال دانش در این دوران یک سختی های پر چالشی برای دانش آموزان داشت که هنوز هم ادامه دارد و با مسائل کودکی، نوجوانی عجین شد که بسته به خصوصیات فردی دانش آموزان که متاسفانه در دوران آموز حضوری شناسایی هم نشده بود بروزش فرق داشت. از سوی دیگر خود کرونا و اضطراب هایش مثل هر فرد دیگری در جامعه روی دانش آموزان اثر گذار بود. ببینید موضوع اصلی زیرساخت هاست. اگر در دوران آموزش حضوری هر دانش آموز در هر مقطعی یک پایش جدی شده بود حالا چه از منظر خصوصیات شخصیتی یا آموزشی و… و جایی اینها ثبت شده بود می شد از متخصصان کمک گرفت که دانش آموزان در معرض آسیب بیشتر در این شرایط را شناسایی کرد. متاسفانه این یک واقعیت است که شمار نوجوانان و کودکان دارای اختلالات جدی روانپزشکی که این روزها به متخصصان مراجعه می کنند بسیار نگران کننده است. و اینکه این مشکلات دارد به شکل های جدی و باشدت خود را نشان می دهد. از جمله اختلال پانیک که در نوجوانان بسیار شایع شده است.

تعلیم و تربیت ما نقشه منسجمی ندارد

وی ادامه داد: نداشتن یک نقشه راه، یک انسجام در کارها در امر تعلیم و تربیت آسیب هایش را دارد نشان می دهد. شاید مسئولان بگویند مدارس مگر مسئول همه امور مربوط به دانش آموزان هستند. نقش والدین چه می شود؟ واقعیت این است که هیچ بخشی از ساختار جامعه ما وظیفه آگاهی بخشی به والدین را به عهده نمی گیرد. در واقع برای والد شدن فرد باید میزان دانش و آگاهی هایش در همه ابعاد رشد پیدا کند اما کجا؟ توسط چه کسانی؟ صدا و سیما چقدر در این باره برنامه دارد؟ مدرسه چقدر با والدین در تعامل است؟ باشد ما می گوییم مدرسه موظف نیست لزوماً همه آسیب های نوجوانی را پوشش دهد و مسئول اتفاقات درون مدرسه است. هر چند همین هم مساله شده در دوران کرونا که عملاً مدرسه‌ای وجود ندارد. ولی اگر هم مسئول نباشد آیا مسئول آگاهی بخشی به والدین هم نیست؟ آیا مسئول آگاهی بخشی به خود دانش آموزان برای مراقبت از خودشان و آماده شدن در آینده برای مراقبت از فرزندانشان هم نیست؟ خب کجا اینها اتفاق می افتد؟ همه چیز را به حفظیات و پیشرفت تحصیلی محدود کرده ایم. سراغ مهارت آموزی هم که می رویم وارد مسائلی کلی می شویم. یاد دادن نه گفتن به بچه ها یا بالا بردن اعتماد به نفسشان! اینها خوب است اما در وهله اول یک فرد را باید به خودشناسی برسانیم و باید بتواند به درکی از احساسات و احوال خودش برسد تا در صورت نیاز کمک هم بگیرد حالا چه از معلم چه از مشاور و چه از والدین.

الگوی بدی برای دانش آموزان نباشیم

رجایی درباره اینکه توصیه اتان به والدینی که این روزها میان ناسازگاری فرزندانشان، خسته شدن هایشان از آموزش مجازی و افت عملکرد تحصیلی گیر کرده اند چیست، گفت: وقتی زمان سازگاری طولانی می شود چالش ها هم جدی تر می شود. فاصله‌ای که میان معلمان و به طور کلی مدرسه و دانش آموزان رخ داده قابل چشم پوشی نیست. موضوع این است که راه گریزی هم نیست. اینجا موضوع اصلی سازگاری است اما در وهله نخست این بزرگترها هستند که باید سازگاری را به نمایش بگذارند. معلمی که هنوز نمی تواند با این واقعیت که باید آموزش را به صورت غیرحضوری به ارتقا برساند و چالش هایش را بپذیرد و راه حل برایش داشته باشد رو به رو شود چه انتظاری باید از دانش آموز این معلم داشت؟ بله معلمان زحمت زیاد می کشند اما هنوز شمار زیادی از معلمان ما نمی توانند و یاد نگرفته اند ناامیدی، چالش ها و خستگی خود را به سمت دانش آموزان فرافکنی نکنند یا آنجا جا به جا نکنند. در سطح دانشگاه هم همین است. اصلاً نفس پرورش روحی کسی که در مقام معلم است فراموش شده است. باز والدین هم این را یاد نگرفته اند ولی ما از بچه هایمان انتظار داریم اینها را ببینند و اثر نگیرند یا الگو نشود برایشان!

یاد بگیریم تفاوت های فردی بچه هایمان را ببینیم

وی ادامه داد: ما در مشاوره می گوییم برای هیچ دو نفری نمی توان نسخه واحد پیچید. انگیزه های درونی و میزان واکنش نشان دادن بچه ها به مشوق های بیرونی متفاوت است. همانطور که تاب آوری شان متفاوت است. الان در دوران کرونا تجربه هایشان از آسیب های کرونا متفاوت است. سال بعد آنها با تفاوت های روانی بیشتری قرار است کنار هم بنشینند. آنچه اصل است شناخت است. شناخت فرد از خودش، شناخت والدین از فرزندانشان، شناخت معلمان از دانش آموزانشان. اینگونه می توان علت هر رفتاری را شناسایی کرد و بعد برای مداخله و تغییر تصمیم گرفت. شاید یک دانش آموز با دوبار حرف یک مشاور انگیزه بگیرد و مشکلات را پشت سر بگذارد. شاید مشکلات یک دانش آموز درونی تر و عمیق تر است. شاید اصلاً علت جایی غیر از درس و مدرسه است. واقعاً نمی شود نسخه واحد پیچید. ببینید عموماً کودک و نوجوان از برنامه گریزان هستند. باید با آنها به توافق رسید نه اینکه چیزی را به آنها تحمیل کرد. باید اجازه داد خودشان را پیدا کنند. این یک توصیه کلی است. ما عموماً مدیریت اوضاع را با کنترل گری اشتباه می گیریم. در همین داستان استفاده بچه ها از گوشی و تبلت هم همین کار را می کنیم. ما باید بتوانیم بچه هایمان را مدیرت کنیم نه کنترل. ما باید یاد بگیریم تفاوت فردی بچه هایمان را ببینیم و به آن احترام بگذاریم.

وی در پایان اظهار کرد: واقعیت این است که همه ما از معلم و والدین و مشاوران و روان شناسان و… کار سختی را پیش رو داریم. بچه هایمان متاسفانه آسیب دیده اند و ما باید راه ترمیم را بلد باشیم. هنوز هم دیر نیست و آموزش و پرورش می تواند به جای اینهمه برنامه ریزی برای عقب نماندن بچه ها از تحصیل و برگزار شدن سرموقع تقویم آموزشی، به مسائل بنیادی تر فکر کند و برای آن برنامه بریزد. اینکه ما چگونه نسلی را برای آینده می خواهیم. خصوصاً با وقفه‌ای که کرونا ایجاد کرده و اثرات گسترده ای گذاشته است.